Η πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ) είναι ένα χρόνιο νόσημα με αυτοάνοση-νευροφλεγμονώδη και νευροεκφυλιστική συνιστώσα, στο οποίο η ανοσοπαθοφυσιολογία με έναν καταρράκτη βημάτων οδηγεί στην καταστροφή του ελύτρου της μυελίνης, στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ), δηλαδή στον εγκέφαλο και στον νωτιαίο μυελό.
Προσβάλλει άτομα νεαρής ηλικίας 20-40 ετών αλλά και παιδιά, εφήβους και άτομα άνω των 55 ετών, με μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής από το γυναικείο φύλο. Τα συμπτώματα είναι ποικίλα, ανάλογα με την εντόπιση και την έκταση των βλαβών, με κινητικές, αισθητικές, ορθοκυστικές, σεξουαλικές, συναισθηματικές και γνωσιακές διαταραχές, αλλά και χρόνια κόπωση.
Η πρόοδος των γνώσεων στην νευροανοσολογία κυρίως, αλλά και στην νευροαπεικόνιση και στις βασικές τεχνικές και προσεγγίσεις, όπως η πολυομική (multi-omics) έδωσαν νέα ώθηση στην θεραπευτική του νοσήματος (φαρμακευτική και μη φαρμακευτική). Τόσο τα φάρμακα από του στόματος που βελτίωσαν και τη συμμόρφωση και την ποιότητα ζωής των ασθενών (φινγκολιμόδη, τεριφλουνομίδη, φουμαρικός διμεθυλεστέρας, κλαδριβίνη, οζανιμόδη) όσο και τα μονοκλωνικά αντισώματα (ναταλιζουμάπη, αλεμτουζουμάμπη, ριτουξιμάμπη, οκρελιζουμάπη, οφατουμουμάμπη) οδήγησαν σε μία νέα εικόνα και προφίλ του νοσήματος, με αναχαίτιση ή και αναστολή της εξέλιξής του και σχεδόν ολοκληρωτική εξαφάνιση των αναπηρικών αμαξιδίων.
Σε αυτό συνέβαλε και η συνειδητοποίηση από ασθενείς και νευρολόγους ότι η έγκαιρη έναρξη θεραπείας και η έγκαιρη αλλαγή θεραπείας είναι το κλειδί για την θεραπευτική προσέγγιση. Πάντοτε, βέβαια, είναι διαθέσιμες και οι θεραπείες πλατφόρμας όπως λέγονται (ιντερφερόνες, οξεική γκλατιραμέρη) και ιδιαίτερα σε ειδικές φάσεις ζωής των ασθενών (επιθυμία εγκυμοσύνης) ή και σε ειδικές καταστάσεις παγκόσμιας κλίμακας (πανδημία του κορωνοιού).
Κάποια από αυτά τα προαναφερόμενα φάρμακα εντάχθηκαν στην λίστα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO), ως βασικά (essentials) για τη θεραπεία της ΠΣ και είναι η οξεική γκλατιραμέρη, η κλαδριβίνη και η ριτουξιμάμπη. Η τελευταία δίδεται για πολλά χρόνια ως φάρμακο εκτός τυπικής ένδειξης για την ΠΣ (off label), αλλά και για άλλα αιματολογικά νοσήματα και κακοήθειες.
Τα τελευταία χρόνια μεγάλο ενδιαφέρον υπάρχει από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα για τους παράγοντες BTKIs (Bruton Kinase Inhibitors, tolebrutinib, fenebrutinib, evobrutinib) που βρίσκονται σε φάση κλινικών μελετών ΙΙΙ, διεθνώς και συμμετέχουμε και εμείς ως Μονάδα Πολλαπλής Σκλήρυνσης και Απομυελινωτικών Νοσημάτων και Κέντρο Εμπειρογνωμοσύνης για τα Σπάνια Απομυελινωτικά και Αυτοάνοσα του ΚΝΣ, στην Α’ Πανεπιστημιακή Νευρολογική Κλινική του Αιγινητείου Νοσοκομείου. Οι παράγοντες αυτοί στοχεύουν σε μονοπάτια της αυτοανοσίας τόσο στην περιφέρεια όσο και στο ΚΝΣ και κυρίως στην μικρογλοία (μακροφάγο του ΚΝΣ), στοχεύοντας στη μείωση του επιβλαβούς, φλεγμονώδους φαινοτύπου της (Μ1) και στην ενίσχυση του ευεργετικού και αντιφλεγμονώδους φαινοτύπου της (Μ2), που ευνοεί και την επαναμυελίνωση στο ΚΝΣ. Είναι παράγοντες που στοχεύουν και στο νευροφλεγμονώδες και στο νευροεκφυλιστικό στοιχείο της νόσου.
Προ ολίγων ημερών, στην διάρκεια του ευρωπαϊκού, αλλά και παγκοσμίου συνεδρίου ECTRIMS, στην Κοπεγχάγη, παρουσιάσθηκαν επιμέρους αποτελέσματα για τα τρία αυτά φάρμακα, ενώ στην τελετή λήξης επισημάνθηκε ότι το tolebrutinib είχε επιτυχία στο καταληκτικό σημείο, που αφορά στην προοδευτικότητα της νόσου, στα άτομα με δευτεροπαθώς προϊούσα ΠΣ, που συμμετείχαν στην κλινική φάση ΙΙΙ, της μελέτης για την ουσία.
Νέα μονοκλωνικά αντισώματα κατά Β λεμφοκυττάρων θα κυκλοφορήσουν και στη χώρα μας, προφανώς τη νέα χρονιά, όπως το ublituximab και το inebilizoumab.
Μία κλινική μελέτη φάσης ΙΙ είναι σε εξέλιξη για το frexalimab, ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που στοχεύει συνδιεγερτικά μόρια (anti-CD40L) στο τριμοριακό σύμπλεγμα (αντιγονοπαρουσιαστικό κύτταρο, αντιγονικός επίτοπος, υποδοχέας του Τ λεμφοκυττάρου). Το μονοκλωνικό αυτό αντίσωμα έδειξε εξαιρετική θεραπευτική αναταπόκριση τόσο στις υποτροπές της νόσου όσο και στην προοδευτική εξέλιξη.
To ρινικά χορηγούμενο foralumab είναι ένα πλήρως εξανθρωποποιημένο anti-CD3 μονοκλωνικό αντίσωμα, για την νόσο του Crohn (χορήγηση από του στόματος) και άλλες νευροεκφυλιστικές νόσους. Ειδικά για την προοδευτικά εξελισσόμενη ΠΣ, έχει ολοκληρωθεί η φάσης Ι μελέτη και προχωρά με επιτυχία και στην επόμενη φάση.
Μεγάλο ενδιαφέρον υπάρχει για την ιμπουτιλάστη (ibudilast), έναν αντιφλεγμονώδη παράγοντα που δίδεται για το άσθμα, κυρίως στην Ιαπωνία και στην Κορέα και σε μελέτες φάσης ΙΙ έδειξε βελτίωση στην χρόνια προοδευτική εξέλιξη της νόσου σε 255 ασθενείς με ΠΣ. Στη μελέτη SPRINT-MS TRIAL, αναδείχθηκε η διατήρηση του όγκου του θαλάμου, στο κέντρο του εγκεφάλου, που ενέχεται στην κινητική και αισθητική λειτουργία του και προσβάλλεται συχνά στην ΠΣ.
Μία πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση, σε μελέτη φάσης Ι, υπάρχει για τον παράγοντα ΑΝΚ-700, το λεγόμενο ανάστροφο εμβόλιο (inverse vaccine), που έχει ως στόχο να εκπαιδεύει το ανοσοποιητικό σύστημα να είναι ανεκτικό (tolerant) έναντι στόχων, όπως η μυελίνη. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο (Pritzker School of Molecular Engineering , PME) αναφέρουν ότι μπορεί να αναστρέψει πλήρως τις βλάβες στην ΠΣ και σε άλλα αυτοάνοσα νοσήματα όπως ο διαβήτης, ακόμη και σε εγκατεστημένη νόσο.
Μεγάλο ενδιαφέρον υπάρχει πλέον για τις CAR-T cell θεραπείες, τόσο για την ΠΣ, αλλά και άλλα αυτοάνοσα νοσήματα του ΚΝΣ (οπτική νευρομυελίτιδα), και του περιφερικού νευρικού συστήματος (μυασθένεια).
Θεραπευτικοί παράγοντες που στοχεύουν στην επαναμυελίνωση βρίσκονται, επίσης, υπό εντατική μελέτη.
Για τις περισσότερες από αυτές τις νέες μελέτες και θεραπείες θα υπάρχει η ευκαιρία παρουσίασης και παρακολούθησης, στην διάρκεια του 5ου Πανελληνίου Συνεδρίου για την Παιδική και Ενηλίκων ΠΣ, 28-30 Νοεμβρίου, στο ξενοδοχείο CROWNE PLAZA, στην Αθήνα, που διοργανώνουμε υπό την αιγίδα του Ελληνικού Ινστιτούτου Παιδικής, Εφηβικής και Ενηλίκων Σκλήρυνσης κατά Πλάκας, ΕΙΠΕΕΣ και της Ιατρικής Σχολής Αθηνών.
